مستند «سالی که جهان تغییر کرد» در یک نگاه / بازیابی زمین در سالی که همه می‌خواهند از یاد ببرند
مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
در مارس ۲۰۲۰ در اولین قرنطینه، انتشار ویدئویی از چرخ زدن دلفین‌ها در آبراه‌های پرجوش و خروش ونیز، کسانی را که در خانه گیر کرده بودند امیدوار کرد. خیلی زود مشخص شد آن ویدئو جعلی است، اما نمی‌توان انکار کرد که قرنطینه جهانی، طبیعت را از نو به کار انداخت.
مستند «سالی که جهان تغییر کرد» («سالی که زمین تغییر کرد» – The Year Earth Changed) که از ۱۶ آوریل ۲۰۲۱ چند روز پیش از روز زمین (۲۲ آوریل)، از طریق اپل تی‌وی پلاس به‌طور آنلاین در دسترس قرار گرفت، کنار می‌ایستد تا پیامدهای بیماری همه‌گیر روی کره زمین را بررسی و به نقطه روشن سالی اشاره کند که بسیاری ترجیح می‌دهند فراموش کنند.
دیوید اتنبرو چهره تلویزیونی محبوب بریتانیایی، حالا ۹۴ ساله، صدای مخملی و سیاستمدارانه خود را به این برنامه ویژه واحد تاریخ طبیعی بی‌بی‌سی می‌دهد. «سالی که جهان تغییر کرد»، در شرایطی که محققان به بهبود طبیعت اشاره میکنند، تصاویری تازه از آفریقای جنوبی تا آلاسکا را جمع‌آوری کرده که گواه مشاهدات آن‌هاست.
اتنبرو در اینجا در مقایسه با کارهای قبلی مانند «سیاره زمین» کمی عقب‌تر ایستاده و نه به‌عنوان تهیه‌کننده و صرفاً در مقام راوی در پروژه حضور دارد، اما این مستند، ادامه تمرکز سال‌های اخیر او بر توجه به ویرانی‌های ناشی از انسان‌هاست.
مستند ۴۸ دقیقه‌ای «سالی که جهان تغییر کرد» از اولین هفته‌های قرنطینه و در شرایطی آغاز می‌شود که کاهش تردد خودروها، آسمان تمیزتر و آرام‌تری به دنبال دارد. آلودگی هوا در جلندر در هند پاک می‌شود، جایی که قله‌های برفی هیمالیا برای اولین بار در سه دهه گذشته قابل مشاهده است. صدای پرنده‌ها در سراسر سان فرانسیسکو شنیده می‌شود و گنجشک‌های تاج سفید با اضافه کردن نت‌های جدید به نوای جفت‌گیری خود، فصل تولید مثل خود را افزایش می‌دهند. در همین حال، در زیر یخ‌های خلیج گلیشر، صدای نهنگ‌های گوژپشت مهاجر، دیگر در دل صدای موتورهای کشتی‌های غول‌پیکر گم نمی‌شود، و بیشتر در زیر آب می‌پیچد.
با گذر هفته‌ها و ماه‌ها و در شرایطی که سیاستمداران به‌دفعات به ساکنان یادآوری میکنند «در خانه بمانید»، قرنطینه به دانشمندان فرصتی می‌دهد که شاید برای یک بار هم که شده، در نبود ما انسان‌ها، عمق تأثیر ما بر رفتار حیوانات را مشاهده کنند.
آن‌ها استدلال میکنند ما می‌توانیم به‌جای آن که با بی‌فکری به وضعیت قبلی خود در جهان پیش از همه‌گیری برگردیم، ازآنچه آموخته‌ایم برای ارزیابی مجدد و اصلاح عادت‌های خود استفاده کنیم.
به‌عنوان مثال، میزان موفقیت لاک‌پشت‌های دریایی سرگنده در لانه‌سازی بین ۴۰ تا ۶۱ درصد افزایش می‌یابد، زیرا این حیوانات حالا می‌توانند به‌راحتی در سواحل فلوریدا که معمولاً مملو از گردشگران است، تردد کنند. اتنبرو روی یک ویدئو که در شب گرفته شده است، می‌گوید: «با شروع فصل تولید مثل، این لاک‌پشت ماده می‌تواند برای اولین بار در زندگی خود در آرامش تخم‌گذاری کند.»
تخم‌های سفید ابریشمی مثل آب‌نبات از لاک‌پشت ماده خارج می‌شود و نوید یک زندگی جدید را می‌دهد. یکی از محققان توضیح می‌دهد که لازم نیست سواحل را به‌طور دائم ببندیم، اما یک تغییر کوچک، مانند دسترسی اختصاصی برای لاک‌پشت‌ها در طول شب، تأثیری چشمگیر خواهد داشت.
سال گذشته در مستند عمیقاً تأثیرگذار «دیوید اتنبرو: زندگی روی سیاره ما» دیدیم در شهر چرنوبیل که پس از حادثه هسته‌ای غم‌انگیز سال ۱۹۸۶ به حال خود رها شد و غیرقابل سکونت بود، حیات وحش چگونه احیا شده است.
حالا در «سالی که زمین تغییر کرد» شاهد بازیابی زمین در مقیاس جهانی هستیم. در امپومالانگا در آفریقای جنوبی، یک پلنگ، یک اقامتگاه لوکس خالی را به قصر شخصی خود تبدیل می‌کند؛ در کیپ تاون، پنگوئن‌های آفریقایی در خیابان‌های شهر می‌چرخند؛ و در بوئنوس آیرس، «برگچه‌خوارها یا کَپی‌باراهایِ به‌طور معمول خجالتی، به باغ‌های آراسته منطقه مخصوص پولدارها در حومه شهر که روی خانه تالابی سابق این حیوانات ساخته شده است، حمله میکنند.»
اتنبرو به‌سختی می‌تواند شادی را در صدایش پنهان کند. این تصاویر سرگرم‌کننده و در عین حال آرامش‌بخش، بازتاب دیدگاه فوق‌العاده یک محیط‌بان برای توزیع مجدد ثروت طبیعی است.
حیواناتِ در خطر انقراض، به‌جای این که مجبور باشند زیر پوشش شب پنهان شوند یا به فضاهای حاشیه‌ایِ به‌سرعت در حال کاهش، پناه ببرند، یک روز مثل یک پادشاه زندگی میکنند.
با حضور گروهی که بدون شک در شرایط محدود کار کردند، تصاویر «سالی که زمین تغییر کرد» به پای تصاویرِ با جوش و خروش و الهام‌بخش مجموعه‌های تلویزیونی متداول اتنبرو نمی‌رسد، به‌عنوان مثال، «سیاره زمین» که در پنج سال توسط ۴۰ گروه تصویربرداری در بیش از ۲۰۰ مکان فیلمبرداری شد.
«سالی که زمین تغییر کرد» به‌جای نگاهی چنین جاه‌طلبانه، به شکلی کسل‌کننده بر تصاویر گرفته‌شده با پهباد تکیه می‌کند که از بالا خیابان‌های خالی شهرها، استادیوم‌ها و میدان‌ها را نشان می‌دهد؛ تصاویری فاقد هرگونه خلاقیت هنری یا شهودی آشکار که غیبت وهم‌انگیز انسان‌ها را بیشتر نشان می‌دهد.
بااین‌وجود، تصاویری مانند دسته‌ای از نهنگ‌ها که خود را به سمت آسمان پرتاب میکنند تا هزاران ماهی را ببلعند، همیشه دیدنی خواهد بود و روحیه‌بخشی چنین صحنه‌‌هایی با موسیقی فخیم متکی بر سازهای زهی، افزایش می‌یابد.
«سالی که زمین تغییر کرد» به‌جای تکیه بر فاجعه انسانی، به‌هم‌پیوستگی و انعطاف‌پذیری همه اشکال حیات در سیاره ما را یادآوری می‌کند. فیلم یک نگرش مثبت ارائه می‌دهد: رنج این ماه‌های اخیر کلاً بیهوده نیست و شاید راهی برای خروج از فاجعه زیست‌محیطی باشد که بدون شک همچنان با آن روبرو هستیم.
منبع: ای‌بی‌سی
«سالی که زمین تغییر کرد» از نگاه کارگردان
وقتی زمین به دلیل همه‌گیری کووید -۱۹ به قرنطینه رفت، توجه قلمرو حیوانات جلب شد. در مدت‌زمانی کوتاه، گونه‌ها با عقب‌نشینی انسان‌ها سازگار شدند، رفتارهای متفاوتی نشان دادند و در برخی موارد به حوزه‌ای رفتند که قبلاً مملو از مردم و تردد خودروها بود. مستند «سالی که زمین تغییر کرد» که دیوید اتنبرو راوی آن است، این تحول قابل توجه را بررسی می‌کند.
تام بیرد کارگردان «سالی که زمین تغییر کرد» درباره این مستند به گلدربی می‌گوید: «فکر می‌کنم تحقیقات در ماه آوریل آغاز شد. مردم نگران اتفاقاتی بودند که در پیش بود، و بحث‌هایی بین اپل و بی‌بی‌سی استودیوز آغاز شد. مطمئن هستم بسیاری از مردم به مطالب متفاوتی که در رسانه‌های اجتماعی در مورد واکنش مشخص طبیعت به این مسئله، مطرح می‌شد، توجه داشتند. ما خیلی سریع به دنبال این رفتیم که در پشت این داستان‌ها چه چیزی وجود دارد و به کجا می‌رسد؟ همه این‌ها ظرف چند هفته اتفاق افتاد و بعد خیلی سریع در حال فیلمبرداری بودیم. جدول زمانی ما واقعاً فشرده بود.»
او درباره روند کار توضیح می‌دهد: «روند کار روی یک تولید تاریخ طبیعی، عموماً به این شکل است که کارگردان و گروه‌های فیلمبرداری به نقاط مختلف جهان سفر میکنند. درمورد این مستند، هیچ‌کدام از این‌ها امکان‌پذیر نبود، بنابراین ما برای فیلمبرداری به گروه‌های محلیِ فوق‌العاده اعتماد کردیم. ما توانستیم داستان‌ها را با شبکه‌ای از اپراتورهای دوربین در سراسر جهان جفت کنیم. معنایش این بود که من تماس‌های ویدیویی زیادی داشتم و باید از خانه کارها را هماهنگ می‌کردم. با توجه به این که کار در چند منطقه زمانی انجام می‌شد و باید پروژه را از دور کارگردانی می‌کردم، روند تولید پروژه چالش‌برانگیز بود. ما برای این تولید حتی یک پرواز بین‌المللی انجام ندادیم. فکر می‌کنم این نوع فیلمسازی احتمالاً اولین نمونه در تاریخ طبیعی در سطح جهانی است و نشان می‌دهد که این امکان وجود دارد.»
بیرد در یک گفت‌وگوی دیگر به ددلاین می‌گوید: «ما تغییرات بسیار سریعی را شاهد بودیم و فکر می‌کنم سرعت بازگشت یا سرعت واکنش حیات وحش به این مسئله، افراد زیادی را شگفت‌زده کرد. ما فیلم را با داستان باورنکردنی گنجشک‌های تاج سفید کنار پل گلدن گیت در سان فرانسیسکو آغاز می‌کنیم. این که چگونه آن‌ها عملاً موفق می‌شوند از سکوت برای تغییر آهنگ خود استفاده کنند. آن‌ها درنتیجه این سکوت نوای جذاب‌تری سر می‌دهند.»
فیلم همچنین نمونه‌هایی از اقیانوس‌ها و دیگر آبراهه‌ها را ثبت می‌کند.
بیرد می‌گوید: «کشتی‌رانی کمتر و صدای کمتر در زیر آب به این معنی بود که نهنگ‌های گوژپشت قادر بودند بیشتر با هم ارتباط برقرار کنند و این باعث تغییر رابطه مادران و بچه‌های آن‌ها شد، به‌طوری‌که مادران می‌توانستند بهتر به بچه‌های خود غذا بدهند. برگچه‌خوارها در حومه بوئنوس آیرس در آرژانتین، سر خود را از تالاب‌هایی که در آن زندگی میکنند بیرون آوردند. ناگهان دیگر هیچ‌کس در خیابان‌ها نبود، هیچ وسیله نقلیه‌ای حرکت نمی‌کرد، بنابراین آن‌ها می‌توانستند شنا کنند و چیزی را که زمانی به خودشان تعلق داشت، پس بگیرند.»
تیم فیلمسازی در سراسر جهان، از آمریکای شمالی و جنوبی گرفته تا آفریقای جنوبی و ژاپن، تصاویری را ثبت کردند.
به گفته مایک گانتن مدیر تولید «سالی که زمین تغییر کرد»، پیامد جهان پس از همه‌گیری این است که تغییرات کوچک در رفتار انسان می‌تواند بر حیوانات وحشی تأثیر مثبت بگذارد. او می‌گوید: «شما مجبور نیستید به مردم بگویید، “اصلاً به سواحل نروید.” اما فقط در آن دوره خیلی کوتاه که لاک‌پشت‌ها می‌خواهند به ساحل بیایند، فقط چند ساعت سواحل را آزاد نگه دارید. اگر آن‌ها ۱۰۰، ۱۲۰ تخم بگذارند، به‌طور بالقوه ۱۲۰ لاک‌پشت کوچک متولد می‌شود. برای یک حیوانِ در معرض انقراض که این‌چنین زیر فشار قرار دارد، این تغییر کوچک در ما می‌تواند چنین تأثیر بزرگی بر جهان طبیعی بگذارد. و فکر می‌کنم این نکته در بسیاری از داستان‌هایی که گفتیم، تأکید می‌شود.»
اتنبرو، طبیعت شناس مشهور که برای کارش به‌عنوان راوی فیلم‌های دیگر سه جایزه امی دریافت کرد، نرشین فیلم را زمانی که در بریتانیا قرنطینه شده بود، ضبط کرد.
بیرد می‌گوید: «او در خانه خود و درحالی‌که دور و برش لحاف پر کشیده بود، صدای خود را ضبط کرد. مهندسان صدا کابل‌ها را از پنجره باغ او رد کرده بودند تا همه‌چیز ایمن باشد.»
بیرد می‌گوید: «او مثل همیشه در کار خود بسیار حرفه‌ای است و فیلم را به شکلی فوق‌العاده روایت می‌کند. فکر می‌کنم او به‌اندازه ما از دیدن آنچه در این سال در دنیای طبیعت اتفاق افتاد، و سرعت بهبودی آن لذت برد. این سالی نیست که هیچ‌کدام از ما آرزو داشتیم، اما اگر بتوانیم از نحوه واکنش طبیعت درس بگیریم و آن را در رابطه خود با حیات وحش به کار بگیریم، همه ما در فضای بهتری خواهم بود.»
تماشای این فیلم در نماوا
نوشته مستند «سالی که جهان تغییر کرد» در یک نگاه / بازیابی زمین در سالی که همه می‌خواهند از یاد ببرند اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.
