مجله نماوا، حسین آریانی

«پنج تا پنج» (۱۳۹۲) اولین فیلم بلند سینمایی تارا اوتادی برداشتی آزاد از نمایشنامه «پنچری» نوشته فریدریش دورنمات نویسنده و نمایشنامه‌نویس نامدار سوئیسی است (این نمایشنامه اولین بار توسط زنده یاد حمید سمندریان به فارسی ترجمه شد).

دورنمات نگاه بدبینانه‌ای به هستی و جهان دارد. او در آثارش جهانی را به تصویر می‌کشد که سرانجام خیر از جدال با شر در آن بازمانده و ناتوان است. بنابراین یکی از مضامین مهمِ آثار دورنمات، تحلیل زندگی انسان‌ها به عنوان قربانیان اجتماع، در متن مناسباتِ ضد انسانی و ظالمانه در غیاب عدالت و در جهانی رو به سقوط است.

در نمایشنامه «پنچری» هم مضمون تردید در عدالت بشری را مشاهده می‌کنیم؛ و اینکه همیشه نمی‌توانیم، عدالت را در قوانین رسمی و جاری در محاکم قضایی جستجو کنیم. قوانین نوشته شده و مصوب را می‌توان با حیله و ترفندی دور زد؛ اما گریختن از اصول و قوانین نانوشته (مبتنی بر وجدان و انسانیت) به این آسانی ممکن نیست. گاهی انسان نه در مقابل سیستم قضایی که باید در دادگاه وجدان خود، پاسخگو باشد.

تارا اوتادی در اقتباس سینمایی از نمایشنامه «پنچری» با دشواری‌هایی روبه‌رو بوده است. «پنچری» در اصل نمایشنامه‌ای کوتاه و رادیویی و بیشتر متکی به دیالوگ است. چنین محدودیتی برای هر فیلمسازی در گام نخست، می‌توانست شکستِ محتوم و از پیش تعیین شده‌ای را رقم بزند، اما «پنج تا پنج» با همه افت و خیزهایش، مخاطب را تا پایان با خود همراه، و در حد بضاعتش مفاهیم و مضامین نمایشنامه «پنچری» را به او منتقل می‌کند.

یک معمای کنجکاوی برانگیز

معمولا در آثار دورنمات با معمای کنجکاوی برانگیز و درگیرکننده‌ای روبه‌رو هستیم که مخاطب، مشتاقِ یافتن جواب آن است. در نمایشنامه «پنچری» این معما در مورد گناهکاری یا بی گناهی شخصیت اصلی (تراپس) و فرجام محاکمه اوست؛ و دورنمات به شکلی تدریجی و در قالب درامی روانکاوانه و جذاب به این معما پاسخ می‌دهد.

در آغاز نمایشنامه تراپس از پذیرش هر اتهامی سر باز می‌زند؛ اما درام به شکلی ظریف و گام به گام دستخوش تغییر و تحول می‌شود. این تحول با رویارویی تدریجی تراپس با خود حقیقی و نادیده‌اش (که جلسات روانکاوی را تداعی می‌کند) تحقق می‌یابد.

ماهان حیدری نویسنده فیلمنامه «پنج تا پنج» ضمن وفاداری به خط اصلی و پیرنگ نمایشنامه (شخصی به علت پنچری ماشینش ناگزیر می‌شود، یک شب را در خانه افراد ناشناسی سرکند؛ و با آن‌ها سرگرمی متفاوتی را تجربه کند و …)، بسیاری از جزئیات را تغییر داده است. مثلا می‌توان به تغییر مهم اتهام شخصیت اصلی به مفاسد اقتصادی اشاره کرد.

با وجود اینکه اتهامِ مفاسد اقتصادی با حال و هوای جامعه ایرانی، هماهنگی و تناسب بیشتری دارد؛ (متاسفانه معضل رایج و فراگیرِ حال حاضر در کشور ما است) ولی از آن مهابت، برآشوبندگی و تنگنای مجاب کننده و ملموس پیرامون اتهام تراپس در مورد یک قتل، بی‌بهره است.

دورنمات در نمایشنامه با انجام زمینه‌چینی نسبتا طولانی، به شکلی روانکاوانه و تدریجی تراپس را با بحران و چالشی دشوار روبه‌رو می‌کند. در «پنج تا پنج» اما این مقدمه‌چینی کوتاه تر و فشرده تر است؛ و در نتیجه تغییر وضعیت شخصیت اصلی در فیلم، تاثیرگذاری کمتر و عمق روانکاوانه محدودتری دارد.

در فیلم بارها شاهد بحث و کشمکش کلامی کنجکاوی برانگیز و درگیر‌کننده دادستان با شخصیت اصلی -صابر ساعدی(رضا کیانیان)- درمورد مقولاتی چون مفاسد اقتصادی، تخلفات پزشکی و … هستیم. صابر ساعدی به دلیل دیدگاه ماکیاولیستی‌اش به پدیده‌های پیرامون، مناسبات حاکم بر جهان را بر اساس قانون جنگل تفسیر می‌کند؛ در نقطه مقابل او، دادستان، انسانیت را مقصود و هدف اصلی زندگی بشر می‌داند.

شخصیت‌پردازی پیرمردهای میزبان در «پنج تا پنج» کیفیت دو‌گانه و متفاوتی دارد. از سویی آن‌ها در طول محاکمه برای آشکار‌ شدن حقیقت، صابر ساعدی را تحت فشار قرار می‌دهند؛ و فضای جدی، سخت‌گیرانه و بدون تسامحی را در دادگاه حکمفرما می‌کنند؛ (گویی به شغل دوران جوانی‌ خود در یک دادگاه واقعی بازگشته‌اند) و از سویی دیگر در خارج از دادگاه، آن‌ها را افرادی خوشرو، گرم و شوخ طبع می‌یابیم.

مشاهده این تضاد در رفتار پیرمردها (که به ماهیت مقوله «بازی» در اثر برمی‌گردد)، حس شک و تردید را در مورد میزان جدی بودن صحبت‌هایشان در دادگاه برمی‌انگیزد. این نوسان و سرگردانی جلسات دادگاه میانِ یک بازی برای وقت گذرانی و سرگرمی و محاکمه‌ای جدی و سخت‌گیرانه، منشاء ایجاد تعلیقِ تاثیرگذاری در فیلم است.

به دلیل تک لوکیشن بودن و فیلمبرداری «پنج تا پنج» در فضای محدود یک خانه، برخی نما‌ها و زوایای دوربین مشابه یا تکراری‌اند که این مسئله به ساختار بصری فیلم آسیب رسانده و گاهی برای مخاطب کلافه‌کننده است.

در یک نگاه کلی چون با اثری روبه‌رو هستیم که سازنده‌‌اش بستری دشوار (فیلمی تک لوکیشن، دیالوگ محور، با شخصیت‌های کم‌شمار و بدون حضور شخصیت زن و با اقتباس از نمایشنامه رادیویی و کوتاهِ یکی از درام‌نویسان بزرگ جهان) را برای نخستین تجربه سینمایی‌اش برگزیده است؛ و این آزمون را با نتیجه نسبتا قابل اعتنایی پشت سر گذاشته و نهایتا مخاطب را به پیگیری اثر ترغیب و او را سرگرم می‌کند، می‌توان تماشای «پنج تا پنج» را به دیگران پیشنهاد کرد.

تماشای «پنج تا پنج» در نماوا

نوشته «پنج تا پنج»؛ وقتی هیولای درون احضار می‌شود اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.